ADDISONA–BIERMERA CHOROBA,
[ch. ädy~ bir~], dawniej nazywana niedokrwistością
złośliwą, spowodowana niedoborem wit. B12
w wyniku upośledzenia wchłaniania jej w przewodzie pokarmowym
AFTY [gr.],
owrzodzenie śluzówek jamy ustnej, powstające w przebiegu
zakażenia wirusowego
ALFA-FETOPROTEINA
(AFP), białko syntetyzowane przez pęcherzyk żółtkowy, wątrobę
oraz tkanki przewodu pokarmowego płodu
ANGINA ZGORZELINOWA,
angina Plauta i Vincenta, wrzodziejąco-błoniasta postać
anginy
wywołana przez mieszaną florę krętków i wrzecionowców, zwykle
saprofitujących w jamie ustnej
ANOREKSJA [gr.],
brak łaknienia występujący zwł. w upośledzeniu wydzielania
soków trawiennych
APPENDEKTOMIA
[gr.], operacyjne usunięcie wyrostka robaczkowego, w przypadku
ostrego lub przewlekłego zapalenia; wykonana po raz pierwszy
ok. 1890.
AUTOMATYZM [gr.],
fizjol. funkcjonowanie narządów bez kontroli
ośrodkowego układu nerwowego
BARU SIARCZAN,
siarczan(VI) baru, BaSO4, biała substancja krystal.,
trudno rozp. w wodzie
BERNARD CLAUDE
(1813–78), fr. fizjolog i patolog
BIEGUNKI NIEMOWLĄT,
ostre stany chorobowe (gł. u niemowląt żywionych sztucznie)
z dominującymi objawami ze strony przewodu pokarmowego —
rozluźnionymi stolcami z domieszką śluzu, niekiedy krwi lub
treści ropnej
BIOKATALIZATOR
[gr.], substancja, która katalizuje reakcję chem. zachodzącą
w organizmach żywych; biokatalizotorami wielu procesów są
enzymy i witaminy.
BLUMBERG BARUCH
(ur. 1925), lekarz amer.
BOTULIZM [łac.],
zatrucie jadem kiełbasianym, szczególna postać zatrucia
pokarmowego
CHEŁMOŃSKIEGO OBJAW,
występowanie bólu w okolicy prawego łuku żebrowego, ponad
wątrobą, występującego po wstrząśnięciu ręką
CHOLERA [gr.],
jedna z najostrzej przebiegających epidemicznych chorób
zakaźnych
CHOLERYNA [gr.],
dawna nazwa ciężkiego zatrucia pokarmowego wywoływanego przez
pałeczki Salmonella (→
salmonelozy).
CHOLOWY KWAS,
związek steroidowy, jeden z gł. kwasów
żółciowych
CHYMOTRYPSYNA
[gr.], enzym proteolityczny z grupy peptydaz serynowych
CZEPIEC, anat.
jeden z 3 przedżołądków 4-komorowego
→ żołądka
przeżuwaczy.
CZERNY ADALBERT
(1863–1941), niem. lekarz pediatra
DEKAPOWANIE,
chem. rodzaj
→ trawienia.
DOTRAWIANIE,
dekapowanie, rodzaj
→ trawienia.
DWUNASTNICA,
pierwszy, łączący się z żołądkiem, odcinek jelita cienkiego (u
człowieka ma dł. ok. 30 cm — jest to dwunastokrotna szerokość
palca, stąd nazwa)
EGZONUKLEAZY,
enzymy z klasy
hydrolaz,
katalizujące odłączanie nukleotydów od końców łańcuchów kwasów
nukleinowych, DNA (egzodeoksyrybonukleazy) lub RNA (egzorybonukleazy),
niektóre mogą działać na oba te kwasy
EKSTRAKCJA
[łac.], med. wyciąganie, wyrywanie, wyjęcie lub
wydobycie, np. zęba, soczewki w leczeniu zaćmy.
ENDONUKLEAZY,
enzymy z klasy
hydrolaz,
katalizujące rozkład wiązań estrowych w środku łańcucha kwasu
nukleinowego z wytworzeniem oligonukleotydów
ENTEROBIOZA
[gr.], med.
→ owsica.
ENTEROGASTRON
[gr.], peptydowy hormon wydzielany przez błonę śluzową jelita
cienkiego
ENTEROWIRUSY,
wirusy enterotropowe, tj. mające powinowactwo do tkanek
przewodu pokarmowego
ESCHERICHIA COLI,
pałeczka okrężnicy, bakteria Gram-ujemna z rodziny
Enterobacteriaceae (pałeczki jelitowe), z rodzaju
Escherichia
ESICA, anat.
esowato ukształtowany, końcowy odcinek
okrężnicy
(najdłuższej części jelita grubego) człowieka i małp
człekokształtnych, przechodzący w odbytnicę.
GARDŁO,
gardziel, u kręgowców odcinek przewodu pokarmowego łączący
jamę ustną z przełykiem
GARDZIEL, anat.
→ gardło.
GASTROLOGIA
[gr.], dział medycyny wewn. zajmujący się fizjologią oraz
rozpoznawaniem i leczeniem chorób żołądka i jelit
GASTROSKOPIA
[gr.], metoda badania żołądka polegająca na oglądaniu jego
wnętrza za pomocą wziernika zw.
gastroskopem-gastrofiberoskopem z wykorzystaniem światłowodów
GASTRYNY [gr.],
grupa polipeptydowych hormonów tkankowych przewodu pokarmowego
GĘBOWA JAMA,
jama ustna, pierwszy rozszerzony odcinek przewodu
pokarmowego kręgowców, wyposażony w pomocnicze twory do mech.
i chem. obróbki pokarmu (zęby, gruczoły, język)
GLATZEL JAN
(1888–1954), chirurg
GLUZIŃSKI
WŁADYSŁAW ANTONI (1856–1935), lekarz internista i patolog
GŁÓD, fizjol.:
GÓRSKI MARIAN
MARCIN (1910–82), internista
HIPOTREPSJA
[gr.], med. stan niedożywienia u niemowląt
IRYGACJA [łac.],
med. zabieg leczn. lub higieniczny polegający na
płukaniu pochwy ciepłą wodą lub roztworem leku
JADEM KIEŁBASIANYM ZATRUCIE,
med. →
botulizm.
JAMA USTNA, anat.
→ gębowa
jama.
JAWORSKI WALERY
(1849–1924), lekarz internista
JELITO,
najdłuższy odcinek przewodu pokarmowego kręgowców, sięgający
od żołądka do steku lub odbytu
JĘZYK, anat.
mięśniowy, zwykle ruchliwy narząd, pokryty błoną śluzową,
położony na dnie jamy ustnej kręgowców, zawierający (z reguły)
narządy smaku — kubki smakowe
JUDIN SIERGIEJ S.
(1891–1954), chirurg radz.
KARBOKSYPEPTYDAZY
[łac.-gr.], enzymy z klasy
hydrolaz
rozszczepiające wiązanie peptydowe w białkach
KĄTNICA, anat.
→ ślepe
jelito.
KLECKI KAROL
(1866–1931), lekarz
KOCHER EMIL
THEODOR (1841–1917), chirurg szwajc.
KORCZYŃSKI,
Sas-Korczyński, EDWARD (1844–1905), lekarz internista
KOSKOWSKI
WŁODZIMIERZ (1893–1965), syn Bronisława, lekarz farmakolog
KREZKA, podwójna
blaszka
otrzewnej, zawierająca naczynia krwionośne, na której są
zawieszone narządy jamy brzusznej, m.in. jelito, żołądek,
jajniki, jajowody.
KUBIKOWSKI PIOTR
(1903–91), farmakolog
KUSSMAUL ADOLF
(1822–1902), lekarz niem.
LARYNGOLOGIA
[gr.], med.
→
otorynolaryngologia.
LEŚNIOWSKI ANTONI
(1867–1940), chirurg
MAGENDIE FRANÇOIS
(1783–1855), fr. fizjolog i patolog
MALTAZY,
α-glikozydazy, enzymy rozszczepiające hydrolitycznie maltozę
METEORYZM [gr.],
med.
→ wzdęcie.
MIAZGA ZĘBA,
zawartość komory i przewodu korzeniowego zęba, tkanka łączna
(o galaretowatej substancji międzykomórkowej) zawierająca
naczynia krwionośne, limfatyczne i włókna nerwowe
MINKOWSKI OSKAR
(1858–1931), brat Hermanna, niem. lekarz internista i fizjopatolog
MINOT GEORGE
RICHARDS (1885–1950), amer. lekarz internista i fizjopatolog
NIEDOKRWISTOŚĆ ZŁOŚLIWA,
dawna nazwa choroby
Addisona–Biermera,
spowodowanej niedoborem wit. B12.
NIEDOKWAŚNOŚĆ SOKU ŻOŁĄDKA,
obniżona zawartość kwasu solnego w soku żołądkowym
NIEDROŻNOŚĆ JELIT,
nagłe lub postępujące stopniowe zamknięcie światła jelita,
spowodowane przeszkodą mech.
ODBYT,
zewn.
ujście końcowego odcinka przewodu pokarmowego; zbud. z mięśni
o przebiegu okrężnym, tzw. zwieraczy.
ODBYTNICA,
prostnica, jelito proste, końcowy, silnie umięśniony
odcinek
jelita grubego człowieka i wyższych ssaków, kończący się
odbytem
ODŹWIERNIK, otwór
żołądka stanowiący przejście do jelita
OKRĘŻNICA,
anat. najdłuższy odcinek jelita grubego, położony między
jelitem ślepym i odbytnicą (u człowieka i świni
charakterystycznie pofałdowany), w którym następuje formowanie
się kału
ORTODONCJA [gr.],
dział stomatologii, nauka o wrodzonych i nabytych
nieprawidłowościach oraz wadach rozwoju narządu żucia
(zgryzu), o ich rozpoznawaniu, zapobieganiu i leczeniu
OTORYNOLARYNGOLOGIA
[gr.], dział nauk med. zajmujący się diagnostyką i leczeniem
schorzeń uszu (otologia), nosa (rynologia), gardła i krtani
(laryngologia)
OWRZODZENIE,
ograniczony ubytek błony śluzowej lub skóry w następstwie jej
martwicy i rozpadu
OWRZODZENIE DWUNASTNICY I ŻOŁĄDKA,
med.
→ wrzodowa choroba.
OWSICA,
enterobioza, częsta choroba pasożytnicza człowieka, gł.
dzieci, powodowana przez
owsiki
PARODONTOZA
[gr.], przyzębica, przewlekłe, postępujące schorzenie
przyzębia objawiające się rozchwianiem zębów i ich wypadaniem,
wskutek zaniku struktury kostnej wyrostków zębodołowych oraz
obniżania się dziąseł
PEPSYNA
[łac. < gr.], główny enzym proteolityczny soku żołądkowego,
endopeptydaza
PEPSYNOGEN [gr.],
biochem. prekursor
→ pepsyny.
PIRQUET CLEMENS
JOHANN von (1874–1929), austr. pediatra i immunolog
PLEŚNIAWKI,
zmiany na błonach śluzowych języka i jamy ustnej wywołane
przez drożdżaki Candida albicans
POKARMOWY UKŁAD,
przewód pokarmowy, układ trawienny, zespół narządów
służących do pobierania pokarmu
PROSTNICA,
anat. →
odbytnica.
PRZEŁYK, odcinek
przewodu pokarmowego kręgowców, zwykle dobrze umięśniony,
łączący gardło z żołądkiem
PRZEŻUWANIE,
aktywność pokarmowa przeżuwaczy polegająca na żuciu miazgi
pokarmowej zwracanej do jamy gębowej ze żwacza, który wraz
z czepcem i księgami wchodzi w skład tzw. przedżołądków
4-komorowego żołądka przeżuwaczy
PRZYZĘBICA,
med. →
parodontoza.
PTIALINA,
a-amylaza śliny (hydrolazy
glikozydowe), enzym trawienny z klasy
hydrolaz
REICHMAN MIKOŁAJ
(1851–1918), lekarz
REKTOSKOPIA [łac.-gr.],
badanie (oglądanie) błony śluzowej odbytnicy (aż do granicy
z esicą) za pomocą wziernika
RESORPCJA [łac.],
fizjol.
→
wchłanianie.
RYDYGIER LUDWIK
(1850–1920), chirurg
SAS-KORCZYŃSKI
EDWARD, lekarz
→ Korczyński
Edward.
SEKRETYNA [łac.],
polipeptydowy hormon tkankowy przewodu pokarmowego, składający
się z 27 reszt aminokwasowych
SKRĘT JELIT,
med. →
niedrożność jelit.
SOKI TRAWIENNE,
wydzieliny, obecne w przewodzie pokarmowym, zawierające enzymy
rozkładające składniki pokarmowe na proste, przyswajalne przez
organizm związki lub ułatwiające proces trawienia
STRONGYLOIDOZA
[gr.], med., wet.
→ węgorczyca.
ŚLEPA KISZKA,
anat. →
ślepe jelito.
ŚLEPE JELITO,
ślepa kiszka, kątnica, ślepo zakończone uwypuklenie (1 lub
2) początkowej części jelita grubego wielu kręgowców
ŚLINIANKI,
gruczoły ślinowe, gruczoły wydzielające
ślinę
ŚLINOWE GRUCZOŁY,
anat.
→ ślinianki.
ŚLUZ, lepka,
ciągliwa substancja wydzielana przez liczne gruczoły
śluzowe
TRAWIENIE,
fizjol. zespół procesów chem. i fiz. prowadzących do
rozkładu pokarmu pobranego przez organizm zwierzęcy lub
pierwotniaki na proste związki
TRAWIENNE GRUCZOŁY,
ogół gruczołów wytwarzających soki trawienne, potrzebne do
chem. przeróbki pokarmu
TRAWIENNY UKŁAD,
anat.
→ pokarmowy układ.
TRYPSYNA [gr.],
jeden z enzymów proteolitycznych soku trzustkowego,
endopeptydaza z klasy
hydrolaz
TRZUSTKOWY SOK,
fizjol.
→ soki
trawienne.
WĄTROBA,
wieloczynnościowy, największy gruczoł kręgowców
WCHŁANIANIE,
resorpcja, przechodzenie różnych substancji do krwi lub
limfy przez: skórę, błony śluzowe przewodu pokarmowego i dróg
oddechowych, ścianę pęcherzyków płucnych, kanalików nerkowych,
otrzewną, opłucną
WĘGORCZYCA,
strongyloidoza, choroba wywoływana przez pasożyty jelitowe
węgorki,
u człowieka przez węgorka jelitowego, gł. w krajach o klimacie
gorącym i ciepłym
WHIPPLE GEORGE
HOYT (1878–1976), patolog amer.
WILCZA PASZCZA,
rozszczep podniebienia
WPUST, anat.
otwór początkowy żołądka łączący go z przełykiem
WRZODOWA CHOROBA,
przewlekłe schorzenie polegające na powstawaniu owrzodzeń
żołądka lub dwunastnicy
WRZÓD TRAWIENNY,
pojedynczy lub rzadziej mnogi odgraniczony ubytek błony
śluzowej, podśluzowej i blaszki mięśniowej błony śluzowej
umiejscowiony w żołądku, opuszce dwunastnicy lub w miejscu
zespolenia u chorych po resekcji żołądka
WZDĘCIE,
gromadzenie się gazów w przewodzie pokarmowym
ZAPARCIE,
zatwardzenie, obstrukcja, utrudnione oddawanie stolca
i zatrzymywanie go dłużej niż 48 godz.; przyczyny: błędy
dietetyczne, wady org., nowotwory (ucisk), zaburzenia
regulacji neurowegetatywnej, siedzący tryb życia.
ZATRUCIE JADEM KIEŁBASIANYM,
med.
→ botulizm.
ZATWARDZENIE,
med. →
zaparcie.
ZĘBINA, twarda
tkanka podobna do tkanki kostnej, silnie przesycona solami
wapnia, tworząca gł. masę i szkielet zęba
ZĘBY, anat.
twarde, różnokształtne twory występujące w jamie ustnej (z
reguły) większości kręgowców
ZGRYZ, med.
wzajemne ułożenie łuków zębowych szczęki i żuchwy (lub protez
stomatologicznych) podczas ruchów żuchwy
ZŁOGI, twory zbud.
z substancji miner., np. szczawianów, fosforanów wapnia (kamień)
lub innych substancji nierozp. w wodzie (np. cholesterolu),
powstające w tkankach lub w świetle narządów jamowych
ŻOŁĄDEK,
workowaty, zwykle najszerszy odcinek przewodu pokarmowego
stanowiący przejściowy zbiornik i miejsce częściowego
trawienia pokarmu. Żołądek człowieka, o pojemności 1–3 l, leży
w lewym podżebrzu i nadbrzuszu
ŻOŁĄDKOWY SOK,
fizjol.
→ soki trawienne.
ŻÓŁCIOWE DROGI,
zespół przewodów zbierających żółć w obrębie
wątroby
oraz odprowadzających żółć z wątroby do dwunastnicy
ŻÓŁCIOWE KWASY,
związki org. o budowie steroidowej, z grupą karboksylową
w łańcuchu bocznym
ŻÓŁCIOWY PĘCHERZYK,
woreczek żółciowy, pęcherzykowaty narząd wchodzący
w skład dróg
żółciowych większości kręgowców
ŻÓŁĆ, płynna,
żółtobrun. wydzielina wątroby wydalana do dwunastnicy
